Czy Karta Praw w Polsce obowiązuje? Istnieją co do tego rozbieżności. Wiąże się to z tym, że Polska podpisała tzw. protokół brytyjski, który według niektórych wyłącza możliwość powoływania się na KPP w Polsce. Jak jest naprawdę? Sprawdź w artykule!
Od kiedy Karta Praw Podstawowych obowiązuje?
Karta Praw Podstawowych została ogłoszona przez Unię Europejską 7 grudnia 2000 roku na posiedzeniu Rady Europejskiej w Nicei. Jednak wtedy jeszcze Karta nie zaczęła obowiązywać .
Karta uzyskała moc prawną 1 grudnia 2009 r., wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony. Od tej pory instytucje UE oraz państwa członkowskie, które stosują prawo UE, mają obowiązek zapewnić przestrzeganie praw podstawowych zagwarantowanych w Karcie.
Jednak Polska i Wielka Brytania, obawiając się skutków politycznych obowiązywania Karty Praw Podstawowych, podpisały Protokół nr 30 w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa. Został on załączony do Traktatów UE na mocy Traktatu lizbońskiego.
Wielka Brytania obawiała się przede wszystkim zbyt rozległej ochrony praw pracowniczych i wpływu postanowień Karty na odmienną tradycję prawną common law, różną od tej panującej na kontynencie. Z kolei Polska, wyraziła swoje zastrzeżenia w obszarach dotyczących moralności, obyczajowości publicznej, praw socjalnych, a także kwestii reparacji wojennych ze strony Niemiec.
Czym jest tzw. “Protokół brytyjski”?
Protokół nr 30 w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa (znany potocznie pod nazwami: protokół brytyjski lub protokół polsko-brytyjski) został on załączony do Traktatów UE na mocy Traktatu lizbońskiego
Zgodnie z artykułem 1 ustęp 1 tego Protokołu, Karta Praw Podstawowych nie poszerza uprawnień Trybunału Sprawiedliwości ani żadnego sądu czy trybunału w Polsce lub Zjednoczonym Królestwie w zakresie stwierdzania niezgodności przepisów ustawowych, wykonawczych, czy administracyjnych, praktyk czy działań administracyjnych tych krajów z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami potwierdzonymi w Karcie. Artykuł 1 ustęp 2 dodatkowo precyzuje, że postanowienia tytułu IV KPP („Solidarność”) nie tworzą praw, które mogą być dochodzone drogą sądową i stosują się do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, chyba że te kraje przewidziały takie prawa w swoim krajowym prawie.
Artykuł 2 protokołu określa, że jeżeli konkretne postanowienie Karty odnosi się do ustawodawstwa czy praktyk krajowych, to ma zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa tylko w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez ustawodawstwo czy praktyki tych krajów.
Jaki wpływ protokół brytyjski ma na obowiązywanie Karty Praw Podstawowych w Polsce?
Wobec dość niejasnych sformułowań tego Protokołu, wiele kontrowersji budzi pytanie: jaki ma on wpływ na obowiązywanie Karty Praw Podstawowych w Polsce.
Jedni uważają, że Protokół brytyjski całkowicie wyłącza zastosowanie KPP na terenie Polski. Pojawiają się też głosy, że Protokół brytyjski tak naprawdę nie wnosi nic nowego do kwestii obowiązywania Karty w Polsce.
Jak jest naprawdę?
Po pierwsze, należy przeanalizować, dlaczego Polska i Wielka Brytania chciały włączenia tego Protokołu do Traktatów UE.
Zgodnie z ustępem 1 artykułu 51 Karty Praw Podstawowych (KPP), jej przepisy mają zastosowanie do instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii Europejskiej, z poszanowaniem zasady pomocniczości. Ponadto KPP stosuje się do państw członkowskich tylko w zakresie, w jakim one przestrzegają prawa unijnego. Zgodnie z ustępem 2 artykułu 51 KPP, Karta nie poszerza zakresu stosowania prawa unijnego poza kompetencje UE, nie wprowadza nowych kompetencji ani zadań Unii, ani nie modyfikuje kompetencji i zadań określonych w traktatach. Zgodnie również z artykułem 6 ustęp 1 drugim akapitem Traktatu o Unii Europejskiej (TUE), postanowienia Karty w żaden sposób nie rozszerzają kompetencji Unii Europejskiej określonych w traktatach.
Oznacza to, że Karta Praw Podstawowych nie może wkraczać w materie, którą mogą regulować tylko prawa członkowskie. Takimi materiałami są między innymi: bezpieczeństwo publiczne, sprawy społeczne czy system opieki zdrowotnej.
W przeważającej opinii, Protokół brytyjski tak naprawdę jedynie potwierdza to, co jest zapisane w Karcie.
Protokół polsko-brytyjski miał na celu ograniczenie zakresu kontroli Trybunału sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) nad stosowaniem Karty – tylko do sytuacji, kiedy poszczególne prawa potwierdzone w Karcie są jednocześnie zagwarantowane w prawie polskim
Ustęp 2 Protokołu precyzuje natomiast, że w szczególności i w celu uniknięcia wszelkich wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie tworzy praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.
Oznacza to, że nie można dochodzić na drodze sądowej takich praw, które są zagwarantowane w Karcie Praw Podstawowych, a nie są zagwarantowane w Unii.
Czy w takim razie istnieją prawa, które są zawarte w Karcie Praw Podstawowych, a nie ma w prawodawstwie państw Unijnych czy Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Niektórzy eksperci uważają, że w KPP są dodatkowe prawa, których nie ma w innych dokumentach, takie jak: zakaz praktyk eugenicznych, zakaz czerpania zysków z ciała ludzkiego jako takiego i z jego części, zakaz klonowania w celach reprodukcyjnych, prawa osób starszych. Inni prawnicy uważają, że wszystkie prawa wymienione w KPP są już uwzględnione w innych dokumentach i prawach państw członkowskich.
Czy KPP obowiązuje w Polsce: Co na ten temat mówi Trybunał Sprawiedliwości UE?
21 grudnia 2011 roku Trybunał Sprawiedliwości UE orzekł ,,Protokół nr 30 nie podważa zastosowania karty wobec Zjednoczonego Królestwa czy wobec Polski, co znajduje potwierdzenie w motywach tego protokołu”.
Dodatkowo, Rzecznik Generalny TSUE y Manuel Campos Sánchez-Bordona w swojej opinii z dnia 19 lipca 2016 r. wyraźnie stwierdził przy tym, powołując się na dotychczasowe orzecznictwo Trybunału, że Protokół nr 30 nie zezwala na żadne odstępstwo w tym zakresie, ponieważ jego „art. 1 ust. 1 […] potwierdza treść art. 51 karty dotyczącego jej zakresu stosowania, a nie ma na celu zwolnienia Rzeczypospolitej Polskiej i Zjednoczonego Królestwa z obowiązku przestrzegania postanowień karty ani uniemożliwienia sądom i trybunałom w tych państwach członkowskich czuwania nad przestrzeganiem tych postanowień” (wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r., N.S. i in., C-411/10 i C-493/10, EU:C:2011:865, pkt 120).
Karta Praw Podstawowych a wypłata pieniędzy unijnych
Karta Praw Podstawowych ponownie wyszła na tapet w 2021 roku,
Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego oraz Rady UE z dnia 24 czerwca 2021 roku o przepisach wspólnych dla wszystkich funduszy unijnych, aby możliwa była wypłata środków unijnych z polityki spójności, każde państwo członkowskie musi w trybie samooceny potwierdzić, że spełnia cztery kluczowe warunki, zwane również „kryteriami horyzontalnymi”. Państwo to musi:
1. Skutecznie monitorować zamówienia publiczne.
2. Skutecznie monitorować udzielanie pomocy państwa.
3. Skutecznie wdrażać zasady wynikające z Karty Praw Podstawowych.
4. Skutecznie wdrażać zasady wynikające z Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnością.
Potwierdzenie spełnienia tych warunków jest dokonywane poprzez samoocenę, która jest częścią umowy partnerskiej, dokumentu podpisywanego zarówno przez państwo członkowskie, jak i Komisję Europejską. Ta umowa partnerska stanowi podstawę dla wypłaty środków z funduszy unijnych.
Czy Karta Praw Podstawowych w końcu obowiązuje?
Podpisanie przez Polskę i Wielką Brytanię Protokołu nr 30 dotyczącego stosowania Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej wywołało liczne pytania dotyczące jego skutków prawnych. Jednak Trybunał Sprawiedliwości UE przyjął stanowisko, że Protokół nie powoduje wyłączenia możliwości stosowania Karty wobec Polski.
Warto zwrócić uwagę, że Karta Praw Podstawowych zyskała większe znaczenie ze względu na uzależnienie wypłaty środków ze Funduszu Spójności UE od przestrzegania postanowień Karty.
Dodatkowo możemy zauważyć, że zarówno TSUE, jak i sądy krajowe państw członkowskich coraz częściej się odwołują do postanowień KPP. Jednym z najczęściej przytaczanych do tej pory przepisów był art. 41 Karty, regulujący prawo do dobrej administracji, na który powoływano się m.in.w perspektywie przewlekłości postępowania.
Bibliografia:
M. Jaśkowski, Konsekwencje prawne Protokołu nr 30 w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa, Zeszyty Prawnicze, Biura Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, nr. 4(40), 2013, s. 29-50.
M. Woźniak, Ochrona praw podstawowych w Unii Europejskiej w perspektywie Karty Praw Podstawowych UE, ROCZNIK ADMINISTRACJI PUBLICZNEJ 2021(7)
Sfinansowane ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Komisji Europejskiej. Unia Europejska ani organ przyznający nie ponoszą za nie odpowiedzialności.