W społeczeństwie demokratycznym prawa do zgromadzania się i stowarzyszania się stanowią filary wolności obywatelskich. Artykuł 12 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, gwarantujący te prawa, kształtuje fundament demokratycznego społeczeństwa, umożliwiając obywatelom wyrażanie swoich poglądów, wspólne działanie oraz organizowanie się wokół wspólnych celów. Zrozumienie zakresu tych praw oraz ich roli w społeczeństwie jest kluczowe dla zachowania demokratycznych wartości i pluralizmu. W artykule tym przyjrzymy się bliżej wolności do zgromadzania się oraz prawa do stowarzyszania się, zastanawiając się, jakie konsekwencje niosłoby za sobą ich utrata dla społeczeństwa.
Czym jest wolność do zgromadzania się?
Wolność do zgromadzania się, gwarantowana przez Artykuł 12 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, to fundamentalne prawo obejmujące swobodę i prawo obywateli do pokojowego zbierania się oraz uczestniczenia w zgromadzeniach. Artykuł ten chroni to prawo jako jeden z podstawowych elementów wolności i demokracji w Unii Europejskiej. Dzięki niemu obywatele mają możliwość wyrażania swoich poglądów i wspólnego działania na rzecz wspólnych celów, co stanowi istotny element demokratycznego społeczeństwa.
Pojęcie „pokojowe” należy interpretować szeroko. „Domniemywa się pokojowy charakter zgromadzenia, chyba że istnieją niezbite i przekonujące dowody, że organizatorzy lub uczestnicy zgromadzenia będą używać przemocy, pochwalać jej użycie lub zachęcać do użycia przemocy”
Prawo do zgromadzeń działa zarówno na poziomie narodowym jak i na ponadnarodowym, czyli na terenie Unii Europejskiej.
Prawo do zgromadzeń obejmuje nie tylko zaplanowane i zgłoszone zgromadzenia, ale też tzw. demonstracje spontaniczne. Są to takie zgromadzenia, które nie zostały wcześniej odpowiednim władzom i jednocześnie „stanowią »natychmiastową i adekwatną reakcję na pewne wydarzenia, np. polityczne«. Dodatkowo, żeby zgromadzenie spontaniczne podlegało ochronie ważne jest to, że 'opóźnienie zgromadzenia czyniłoby tę reakcję nieaktualną” (Wyrok ETPCz z 7.10.2005 r., skarga nr 10356/05, Eva Molnar przeciwko Węgrom).
Prawo do zgromadzeń przysługuje każdemu bez względu na obywatelstwo. Posiadają je nie tylko osoby fizyczne, ale też osoby prawne lub inne jednostki organizacyjne.
Prawo do zgromadzeń nakłada także pewne obowiązki na państwo. Po pierwsze, państwo ma obowiązek zapewnienia odpowiednich procedur do ochrony prawa pokojowego zgromadzania się. nie może stosować „nierozsądnych ograniczeń”.
Państwo może wymagać uprzedniego zgłoszenia zgromadzenia w celu podjęcia środków do zapewnienia spokojnego przebiegu zgromadzenia. Uznaje się też, że to właśnie na państwie ciąży obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa grupom organizującym demonstracje, m.in. przed kontrdemonstracjami.
Czym jest prawo do stowarzyszania się?
Prawo do zrzeszania się, zapewnione przez Artykuł 12 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej, to fundamentalne prawo obejmujące swobodę obywateli do dobrowolnego tworzenia i uczestnictwa w organizacjach społecznych, stowarzyszeniach czy związkach. Prawo to jest kluczowe dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego i umożliwia obywatelom skupianie się w grupy o wspólnych interesach czy przekonaniach. Obejmuje ono również swobodę działalności stowarzyszeń w obrębie prawa i zgodnie z określonymi zasadami.
Państwo ma obowiązek nieprzeszkadzania , nieutrudniania osobom korzystania z tego prawa. Z drugiej strony, ustawodawcy powinni zapewnić odpowiednie podstawy prawne do efektywnego korzystania z tego prawa, w ty, przede wszystkim zasady i tryb tworzenia zrzeszeń.
Prawo do stowarzyszania się obejmuje również prawo do swobodnego wstąpienia i wystąpienia ze stowarzyszenia, a także prawo do kształtowania wewnętrznej struktury organizacyjnej. Zrzeszenie ma też swobodę wyboru swoich członków, a obywatel nie może być zmuszona do przystąpienia do żadnego zrzeszenia. Państwo ma prawo do kontroli tego czy cel i działalność zrzeszania są zgodne z przepisami prawnymi.
Prawo z art. 12 Karty Praw Podstawowych obejmuje też prawo do tworzenia partii politycznych.
Co by było gdybyśmy nie mieli prawa do zgromadzania się i stowarzyszania się?
Łamanie prawa do zgromadzania się i stowarzyszania się w krajach autorytarnych jest jednym z mechanizmów utrzymania kontroli nad społeczeństwem i zapobiegania rozwijaniu się niezależnych ruchów czy organizacji obywatelskich. Prawo do stowarzyszania się i zgromadzeń może być łamane na różne sposoby, w zależności od działań władz lub innych instytucji.
Brak samorządu uczniowskiego:
Utrata prawa do zrzeszania się mogłaby pozbawić nas samorządu uczniowskiego, miejscem, gdzie uczniowie wspólnie wpływają na życie szkoły.
Prześladowanie aktywistów społecznych:
Bez prawa do stowarzyszania się aktywiści społeczni mogliby stać się łatwym celem prześladowań, bez możliwości obrony swoich wspólnych wartości.
Brak manifestacji, tłumienie protestów:
Reżimy autorytarne często wprowadzają zakazy lub ograniczenia dotyczące zgromadzeń publicznych. Organizowanie manifestacji, protestów czy demonstracji jest zabronione lub poddawane surowym ograniczeniom, co uniemożliwia obywatelom swobodne wyrażanie swoich opinii.
Utrata tego prawa ograniczyłaby naszą zdolność do wyrażania opinii, a każdy protest mógłby zostać stłumiony bez szansy na legalny sprzeciw.
Cenzura i inwigilowanie obywateli
Kontrola nad mediami i cenzura informacji to narzędzia stosowane w systemach autorytarnych. Opozycyjne głosy są uciszane, a obywatele pozbawieni dostępu do różnorodnych perspektyw i informacji. Dodatkowo, Bez możliwości organizowania się obywatele byliby bardziej narażeni na inwigilację, gdyż trudniej byłoby im się bronić przed nadużyciami.
Brak możliwości tworzenia organizacji pozarządowych
Prawo do zrzeszania się jest fundamentem dla organizacji społecznych, kulturalnych czy sportowych. Ich brak ograniczyłby naszą zdolność do wspólnego działania. Władze mogą wprowadzić restrykcyjne prawo dotyczące zgromadzeń publicznych i organizacji społecznych. Mogą to być surowe przepisy, które utrudniają uzyskanie zezwolenia na organizację zgromadzenia lub rejestrację organizacji
Brak możliwości zakładania partii politycznych:
W systemach totalitarnych opozycja polityczna jest często eliminowana. Państwo zabrania zakładania opozycyjnych partii politycznych lub pozbawia ich możliwości startowania w wyborach. Przywódcy opozycji, członkowie partii konkurencyjnych czy krytycy rządu są represjonowani, co uniemożliwia rozwinięcie się pluralizmu politycznego.
Utrata tego prawa zahamowałaby pluralizm polityczny, uniemożliwiając obywatelom zakładanie partii i uczestnictwo w demokratycznym procesie wyborczym.
Bibliografia:
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
A (Wróbel (red.), Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Komentarz (wydanie 2), Wydawnictwo C.H Beck, Warszawa 2020
Wyrok ETPCz z 7.10.2005 r., skarga nr 10356/05, Eva Molnar przeciwko Węgrom)
