Każdy z nas zasługuje na życie w zdrowym, czystym i bezpiecznym środowisku. Unia Europejska mocno wspiera te wartości, a w Karcie Praw Podstawowych zapisano, że obywatele mają prawo do życia w otoczeniu, które jest przyjazne dla zdrowia i jakości życia. Polska, jako członek Unii, jest zobowiązana do wprowadzania przepisów, które chronią środowisko i poprawiają jego stan. Warto wiedzieć, jakie mamy prawa i jak możemy domagać się ich przestrzegania.
Prawo do ochrony środowiska – co mówi Karta Praw Podstawowych
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej w artykule 37 jasno wskazuje, że każdy obywatel Unii ma prawo do życia w czystym, zdrowym środowisku. Dokument ten zobowiązuje Unię Europejską oraz państwa członkowskie do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony środowiska i stałej poprawy jego jakości. Karta kładzie nacisk na konieczność uwzględniania zasad ochrony środowiska w politykach Unii, zgodnie z ideą zrównoważonego rozwoju. Oznacza to, że wszelkie działania i decyzje podejmowane przez instytucje Unii oraz państwa członkowskie powinny brać pod uwagę ochronę zasobów naturalnych i przeciwdziałać ich degradacji. Przepis ten to zobowiązanie nie tylko do zapobiegania szkodom, ale też do aktywnej poprawy stanu środowiska dla obecnych i przyszłych pokoleń.
Konkretne prawa dotyczące środowiska , które nas chronią
- Prawo do ochrony przed hałasem i nieprzyjemnymi zapachami
Każdy z nas ma prawo żyć w miejscu, które nie jest zakłócane przez nadmierny hałas i nieprzyjemne zapachy. Jeśli otoczenie, w którym żyjemy, jest narażone na takie uciążliwości, możemy oczekiwać, że odpowiednie instytucje podejmą działania, by to zmienić. - Obowiązek usuwania przez państwo niebezpiecznych odpadów
Władze państwowe muszą dbać o to, aby niebezpieczne odpady były odpowiednio składowane, przetwarzane lub utylizowane, tak aby nie stanowiły zagrożenia dla zdrowia i środowiska. Jeśli odpady są przechowywane nieprawidłowo, mamy prawo zgłaszać to do odpowiednich instytucji. - Ochrona przed nadmiernym oświetleniem
Nadmiar sztucznego światła, zwłaszcza w nocy, może zakłócać spokój, zdrowie i naturalny rytm dnia. Prawo do ochrony przed nadmiernym oświetleniem pozwala domagać się, aby wprowadzano zasady ograniczające zanieczyszczenie światłem, zwłaszcza w pobliżu miejsc zamieszkania. - Prawo do czystej wody
Dostęp do zdrowej wody pitnej to jedno z podstawowych praw człowieka. W Polsce władze muszą dbać o ochronę źródeł wody i zapewniać, że woda, którą pijemy, spełnia normy bezpieczeństwa. - Prawo do oddychania czystym powietrzem
Czyste powietrze to podstawa zdrowia i dobrego samopoczucia. W Polsce problem smogu jest szczególnie widoczny, dlatego istnieją przepisy, które zobowiązują państwo do działań zmniejszających zanieczyszczenie powietrza. - Ochrona roślin i zwierząt
Rośliny, zwierzęta lub grzyby, a także ich siedliska, mogą być niszczone lub zabijane tylko w ściśle określonych przez prawo przypadkach
Jak Unia Europejska wspiera ochronę środowiska?
Unia Europejska wydaje specjalne przepisy, które zobowiązują wszystkie kraje członkowskie, w tym Polskę, do działań na rzecz środowiska. Oto niektóre z nich:
- Europejski Zielony Ład – plan działania, który ma na celu zmniejszenie emisji zanieczyszczeń i przejście na odnawialne źródła energii. Dąży on do tego, by kraje Unii Europejskiej do 2050 roku osiągnęły neutralność klimatyczną, co oznacza, że będą produkowały tylko tyle gazów cieplarnianych, ile będą mogły zneutralizować.
- Dyrektywa w sprawie ograniczenia jednorazowego plastiku – ma na celu zmniejszenie zużycia plastiku, który często trafia do rzek i mórz, niszcząc środowisko wodne. Polska, jak inne kraje UE, musi ograniczyć stosowanie jednorazowych produktów plastikowych.
- Prawo do czystego powietrza – dyrektywa, która wymaga od krajów unijnych monitorowania jakości powietrza i ograniczania poziomu szkodliwych substancji. Polska musi podjąć kroki, aby ograniczyć smog i zanieczyszczenia.
- Ochrona naturalnych siedlisk – Unia Europejska nakłada na kraje obowiązek ochrony cennych przyrodniczo terenów. W Polsce oznacza to m.in. tworzenie obszarów Natura 2000, które mają chronić lokalne ekosystemy.
Przykłady wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka
Europejski Trybunał Praw Człowieka (ETPC) orzekał w wielu sprawach związanych z ochroną środowiska. Trybunał uznaje, że zanieczyszczenie środowiska może naruszać prawo do życia prywatnego, zdrowia, a nawet do samego życia. Oto kilka ważnych spraw:
- Lopez Ostra v. Hiszpania (1994) – Trybunał orzekł, że życie obok fabryki, która emitowała hałas i nieprzyjemne zapachy, naruszało prawo obywateli do spokojnego życia.
- Fadeyeva v. Rosja (2005) – życie blisko przemysłowej huty, która zanieczyszczała powietrze, zostało uznane za naruszenie prawa do zdrowego otoczenia.
- Tătar v. Rumunia (2009) – zanieczyszczenie środowiska spowodowane przez kopalnię złota zagrażało zdrowiu okolicznych mieszkańców, a brak działań ze strony państwa uznano za naruszenie ich praw.
Jak możemy egzekwować nasze prawa?
Mamy różne możliwości dochodzenia naszych praw związanych z ochroną środowiska:
- Zgłaszanie naruszeń – możemy zgłaszać przypadki zanieczyszczenia, hałasu, nieprzyjemnych zapachów czy nieodpowiedniego składowania odpadów do lokalnych organów ochrony środowiska.
- Prawo do informacji – możemy żądać informacji o stanie środowiska od władz publicznych, a w razie odmowy odwołać się do sądu administracyjnego.
- Udział w konsultacjach – jeśli planowane są nowe inwestycje mogące mieć wpływ na środowisko, jak budowa dróg czy fabryk, mamy prawo brać udział w konsultacjach społecznych.
- Wsparcie organizacji ekologicznych – wiele organizacji oferuje pomoc prawną, prowadzi kampanie na rzecz ochrony środowiska, a także organizuje protesty.
- Postępowania sądowe – w przypadku poważnych naruszeń możemy dochodzić swoich praw na drodze sądowej, włącznie z wniesieniem sprawy do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. W Polsce już są znane wyroki dotyczące naruszeń ochrony środowiska, w tym prawa do oddychania czystym powietrzem.
Podsumowanie
Ochrona środowiska to nasze wspólne prawo i obowiązek. Dzięki przepisom unijnym oraz orzeczeniom Europejskiego Trybunału Praw Człowieka możemy oczekiwać od państwa, że będzie działać na rzecz zdrowego i bezpiecznego środowiska. Obywatele mają prawo domagać się czystego powietrza, wody, ochrony przed hałasem i smrodem, a także bezpiecznego składowania odpadów. Jeśli nasze prawa są naruszane, warto korzystać z dostępnych narzędzi i włączać się w działania na rzecz ochrony środowiska, by zapewnić sobie i przyszłym pokoleniom lepsze warunki życia.
Projekt współfinansowany przez Komisję Europejską w ramach Projektu „Building Bridges – Civic Capital in Local Communities”, realizowanego ze środków programu CERV finansowanego ze środków Komisji Europejskiej w ramach programu „Obywatele, Równość, Prawa i Wartości” na lata 2021 – 2027.
Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Komisji Europejskiej. Unia Europejska ani organ przyznający nie ponoszą za nie odpowiedzialności.